TİCARET VE ENERJİDE BAĞIMLILIKLARIN KIRILDIĞI PROJE "Orta Koridor"

TİCARET VE ENERJİDE BAĞIMLILIKLARIN KIRILDIĞI PROJE

"ORTA KORİDOR"

Prof. Dr. Abdulkerim ÇALIŞKAN
T.C. Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı Genel Sekreter Vekili

Dünya ticareti, güvenlik ekseninde şekillenen politik ittifaklar ve işbirliklerinin gölgesi altında, ekonomik önceliklere göre değişim göstermektedir. Avrupa Birliğinin Rusya’ya olan enerji bağımlılığı ve son yaşanan Ukrayna krizi, Avrupa’nın alternatif ticaret güzergâhlarıyla ilgili arayışlarını derinleştirmiştir. Dünya enerji ve ticaretinde söz sahibi ülkeler güvenlik, eski ittifaklar ve yeni ticari çıkarlar arasında bir denge arayışı içine girmiştir. Geçmişten günümüze Orta Asya ülkelerinin dünyadaki diğer bölgelerle bağlantısının zayıf olması bölge ülkelerinde ticaretin gelişmesine engel olmuştur. Yeni arayışların temelinde birçok alternatifi içinde barındıran, özel ekonomik bölgeleri transit ticaret ağlarına katmayı hedefleyen çözümler karşımıza çıkmaya başlamıştır. Çin - Orta Asya - Batı Asya Ekonomik Koridoru, Çin’in Avrupa’ya kara bağlantısını Rusya etkisi bypass edilerek sağlanabileceği alternatifleri barındırmaktadır. Çin’in Urumçi kentinden başlayan bu koridor, Khorgos-Eastern Gate Özel Ekonomik Bölgesinden daha sonra da Aktau limanına bağlanmaktadır. Aktau da trans-Hazar geçişiyle Alyat ve Bakü’ye bağlanmaktadır.  Böylece, Çin’in ürünlerini Avrupa’ya ulaştırırken Çin Kuşak ve Yol kara bağlantısı, Rusya’ya olan bağımlılığı azaltmaktadır. 

Bu koridor üzerinde kurulan özel ekonomik bölgelerin artan miktarda yabancı sermaye çekmesi de dikkat çekmektedir. Kazakistan’ın Aktau limanından geçen konteyner sayısı için tahmin edilen kargo geçişi 300.000 tondur. Aktau’nun Kazakistan’da 2500 kişiye ilave istihdam imkânı sağlaması beklenmektedir. Kazakistan, Çin ve Avrupa arasındaki 600 milyar dolarlık ticaretten % 10’luk bir pay almak istemektedir.

Azerbaycan’ın Alyat limanından geçen kargo miktarı 2015 yılından 2016 yılına kadar %100 artmıştır. 2017 yılında Çin, Azerbaycan’ın dördüncü büyük ticari partneri olmuştur. 2019 yılında Çin’in Azerbaycan’a ihracatı 820 milyon dolar iken, Azerbaycan’dan ithalatı 760 milyon dolar olmuştur.

Güney Kafkasya güzergâhının diğer ayağındaki Gürcistan, Çin ile 2017 yılında serbest ticaret anlaşması imzalamıştır. Gürcistan’ın Avrupa Birliği ile hali hazırda imzalanmış bir serbest ticaret anlaşması bulunmaktadır ki bu anlaşma Orta Koridor ticaretine dâhil olmak isteyen ülkeler açısından önem taşımaktadır. Çin ile Gürcistan arasında imzalanan anlaşma, Çin şirketlerinin üretimlerini Gürcistan’a kaydırmaları halinde Avrupa Birliği muafiyetlerinden yararlanma için ciddi avantaj ve fırsat anlamına gelmektedir. Orta Koridordaki birçok ülkenin üretim kaydırmaya ilişkin yatırım kararları alacağı tahmin edilmektedir. Böylece, Gürcistan, başta Çinli şirketler olmak üzere güzergâhtaki bütün ülkelerin Gürcistan topraklarında üretim yapması için cazip fırsatlar yaratmaktadır. 

2017 yılında Çin, Gürcistan’ın dördüncü büyük ticaret ortağı olmuştur. 2020 yılında ise en büyük ihracat partneri olmuştur. Gürcistan’ın Çin’e ihracatı 476 milyon dolar olurken; Çin’in Gürcistan ihracatındaki payı  % 14’tür. Gürcistan’ın Çin’e ihracatı 2019 yılına göre yüzde 113 artmıştır.

Çin - Orta Asya - Batı Asya Ekonomik Koridorunun alt Güney Koridorundaki özel ekonomik alanlarda da ticaret gelişmiştir. Bişkek Özel Ekonomik alanında 2015 yılındaki yabancı dış yatırımı 1.6 milyon dolarken 2016 yılında bu rakam 6 milyar dolara çıkmıştır. Alman güneş panel üreticisi New Tech LL, üretim sahasını Bişkek Özel Ekonomik Alanı’na kaydırmıştır. Bu kararda Özbekistan’da üretilen ürünlerin demir yoluyla Avrupa’ya ulaştırılma olanağı önemli rol oynamıştır. 

Özbekistan’ın Orta Koridora bağlanmasıyla Taşkent’te bulunan Angren Özel Ekonomik Bölgesi’ne olan yatırım 2016 yılında % 57 oranında artmış, ilave 1900 kişiye istihdam sağlanmıştır.

Görüldüğü üzere ticaret ve enerjide bir ülkeye aşırı bağımlılık, siyasal bağımsızlık ve stratejik karar almada ülkeler açısından kısıtlar oluşturmaktadır. Orta Koridor, bu bağımlılıkları tehdit düzeyinden çıkararak riskin yayılmasına ve yönetilebilir olmasına imkân tanıyacaktır. Avrupa Birliğinin siyasi güvenliğini ekonomik güvenlikten ayrı düşünmek gelinen noktada imkânsız olup Orta Koridor; ekonomik çeşitlilik, Pazar istikrarı ve enerji bağımlılık riskini azaltma gibi unsurlarıyla Avrupa’nın siyasi geleceği ve istikrarı açısından da kritik önem taşımaktadır. Yeni ittifaklar ve milletlerin barışı, coğrafi sınırların ötesinde ticari koridorlar etrafında şekillenecektir.